- Πανουργιάς
- I
Όνομα οικογένειας αγωνιστών του 1821, σπουδαιότερα μέλη της οποίας είναι:1. Δημήτριος (1759 – 1834). Αρματολός στην περιοχή Σαλώνων (Άμφισσας) από νεαρή ηλικία, έζησε από το 1817 ως το 1820 στα Ιωάννινα με την επιτήρηση του Αλή πασά. Το 1820 επέστρεψε στην Άμφισσα, όπου οργάνωσε μικρό επαναστατικό σώμα, έπεισε τους πρόκριτους να κηρύξουν στις 24 Μαρτίου 1821 την Επανάσταση και τους Γαλαξιδιώτες να βοηθήσουν με τον στόλο τους τον Αγώνα, στρατολόγησε νέους και πέτυχε σε λίγες μέρες την παράδοση του κάστρου της Άμφισσας από τους Τούρκους· στις 8 Μαΐου συμμετείχε στη μάχη της Γραβιάς, και τον Αύγουστο, μαζί με τον γιο του Νάκο, στη μάχη των Βασιλικών. Τον Νοέμβριο βρέθηκε στο Μεσολόγγι ως μέλος της συνέλευσης της Ανατολικής Ελλάδας και μετά πήγε στην Πελοπόννησο, όπου τον Ιανουάριο του 1822 συνέβαλε στην κατάληψη του Ακροκόρινθου. Τον Μάρτιο βρέθηκε πάλι στη Στερεά και τον Ιούνιο του 1823 προσέβαλε την εμπροσθοφυλακή του Γιουσούφ πασά, χωρίς επιτυχία όμως. Στις εμφύλιες διαμάχες του 1825 επέδειξε σύνεση και πατριωτικό ήθος. Προσπάθησε χωρίς επιτυχία να σώσει τον Οδυσσέα Ανδρούτσο (είναι χαρακτηριστική η υβριστική επιστολή που του έστειλε ο γιος του Νάκος).2. Νάκος (Ιωάννης). Γιος του προηγούμενου, πήρε μέρος στη μάχη των Βασιλικών, της Άμπλιανης και της Βόργιανης. Τον Δεκέμβριο του 1824, μαζί με άλλους οπλαρχηγούς και υπό την ηγεσία του Γκούρα, πήγε στην Κόρινθο, για να υποστηρίξει την κυβέρνηση Κουντουριώτη εναντίον των οπλαρχηγών του Μοριά και κυρίως του Κολοκοτρώνη. Τον Φεβρουάριο του 1825, με την παρακίνηση του Κωλέττη και με άλλους οπλαρχηγούς (Γκούρα, Καραϊσκάκη κ.ά.), υπέγραψε έκκληση προς την κυβέρνηση να μην δοθεί αξίωμα στον Μαυροκορδάτο. Τον Νοέμβριο του 1826 πήρε μέρος στη μάχη της Αράχοβας και το 1829 στη μάχη της Πέτρας. Στην περίοδο του Καποδίστρια και αργότερα του Όθωνα ανέλαβε ανώτατα στρατιωτικά αξιώματα. Κατά τον Κριμαϊκό πόλεμο (1854), τέθηκε επικεφαλής μικρού στρατιωτικού τμήματος στη Θεσσαλία για να την απελευθερώσει, ωστόσο απέτυχε.3. Πανουργιάς. Γιος του προηγούμενου. Πήρε μέρος σε πολλές επιχειρήσεις και διακρίθηκε για τη γενναιότητά του.II
Προσωπογραφία του Πανουργιά Πανουργιά (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα).
Ορεινός οικισμός (υψόμ. 1.060 μ.) στην πρώην επαρχία Παρνασσίδας του νομού Φωκίδας. Είναι έδρα του ομώνυμου δήμου (22 τ. χλμ.).
Dictionary of Greek. 2013.